بررسی رابطه آلاینده های زیست محیطی و رشد اقتصادی ایران با تأکید بر منحنی کوزنتس

ارتباط میان سطح درآمد جوامع و میزان تخریب محیط زیست اساس فرضیه زیست محیطی کوزنتس را تشکیل می دهد که طبق آن یک رابطه u برعکس میان سطح درآمد و تخریب محیط زیست وجود دارد. مطالعات انجام شده در زمینه ی کوزنتس در ایران بسیار محدود می باشد. شاید بتوان بخش عمده ای از این نقیصه را ناشی از عدم دسترسی به آمارهای زیست محیطی منظم و قابل اعتماد در طول زمان دانست. بنابراین این پژوهش می کوشد تا با بررسی رابطه ی آلاینده های زیست محیطی و رشد اقتصادی در ایران تصویری مناسب از وضعیت کشور در زمینه ی تخریب محیط زیست ارائه نماید. برای این منظور ابتدا فرضیه ی زیست محیطی کوزنتس به روش داده های تابلویی در دوره 2004-1990 در کشورهای عضو پیمان کیوتو و نیز کشورهای آسیای جنوب غربی از جمله ایران (کشورهای مطرح شده در سند چشم انداز 20 ساله ی ایران) و به کمک دو مدل جداگانه برآورد شده که در یکی از آنها تولید ناخالص ملی سرانه (gdp) کشورها به عنوان شاخص توسعه و در مدل دیگر شاخص توسعه انسانی (hdi) به عنوان شاخص توسعه در نظر گرفته شده است. انتشار سرانه دی اکسید کربن نیز به عنوان شاخص آلودگی هوا در مدل استفاده شده است. پس از آن رابطه ی فعالیت های صنعتی و آلودگی هوا به تفکیک پنج گاز آلاینده ی ch، co، so3، so2 و spm به روش داده های تابلویی در بخش صنایع تولیدی ایران (به عنوان یکی از بخش های اساسی در فرآیند توسعه) و در سطح کدهای دو رقمی isic در دوره 83-1374 (سال های برنامه دوم و سوم توسعه) بررسی شده و در نهایت رابطه ی بین درآمد سرانه و آلودگی محیط زیست با استفاده از داده های استانی در طی دوره 85-1381 و به تفکیک شش گاز آلاینده دی اکسید کربن (co2)، دی اکسید گوگرد (so2)، تری اکسید گوگرد (so3)، اکسیدهای نیتروژن (nox)، مونوکسید کربن (co) و هیدروکربن ها (ch) مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج کلی این پژوهش به شرح زیر است: رابطه ی میان انتشار سرانه دی اکسید کربن و شاخص hdi برای کشورهای عضو پروتکل کیوتو به صورت یک رابطه ی n شکل (با دو نقطه ی بازگشت) و برای کشورهای آسیای جنوب غربی به صورت یک رابطه خطی مثبت بوده است. رابطه ی میان انتشار سرانه دی اکسید کربن و gdp سرانه برای کشورهای آسیای جنوب غربی به صورت یک رابطه n شکل (رابطه ای افزایشی) و برای کشورهای عضو پروتکل کیوتو به صورت یک رابطه n برعکس (رابطه ای کاهشی) می باشد. برای هر پنج آلاینده ی ناشی از مصرف انرژی فسیلی در بخش صنایع تولیدی ایران رابطه ای مثبت میان انتشار آلودگی و ارزش افزوده وجود دارد. بررسی فرضیه ی کوزنتس در سطح استان های کشور برای چهار نوع گاز آلاینده دی اکسید کربن (co2)، مونوکسید کربن (co)، اکسیدهای نیتروژن (nox) و هیدروکربن ها (ch) نشان دهنده ی رابطه ای n شکل (رابطه ای افزایشی) و در مورد اکسیدهای گوگرد (دی اکسید گوگرد (so2) و تری اکسید گوگرد (so3)) نشان دهنده رابطه ای u شکل می باشد.